சண்டிபூர் (Chandipur), பாலசோர் மாவட்டம், ஒடிஷா மாநிலம், இந்தியாவில் அமைந்துள்ள ஒரு தனித்துவமான கடற்கரை கிராமம். கல்கத்தாவிற்கும், புவனேஸ்வருக்கும் இடையில் உள்ளது. இதன் சிறப்பு என்னவென்றால் கடல் பின்னடையும் அதிசயம். சண்டிபூர் கடற்கரை உலகில் மிகவும் வித்தியாசமான கடற்கரைகளில் ஒன்றாகும். இங்கு கடல் ஒவ்வொரு நாளும் சுமார் 5-6 கிலோமீட்டர் வரை பின்னடையும் (recedes) மற்றும் சில மணி நேரங்களில் மீண்டும் முன்னேறும் (comes back). இது தினமும் இரண்டு முறை நடைபெறுகிறது — ஈரேற்பில் (low tide) மற்றும் உயரேற்பில் (high tide). இந்த நிகழ்வால், கடலடி சாலைகளை நடைபயிற்சி செய்யலாம் மற்றும் நடந்து கடலுக்குள் செல்லலாம்.
வித்தியாசமான கோவில்: பன்சுபானா கோவில் (Panchubana Shiva Temple) கடற்கரையின் அருகே அமைந்துள்ளது. பஞ்சுபானா சிவன் கோவில் என்பது கடலின் பின்வாங்கும் காலங்களில் மட்டும் வெளிப்படும். இந்த கோவில் பொதுவாக கடலுக்குள் மூழ்கியிருக்கிறது. ஆனால் கடல் பின்னடையும் போது மட்டும் பக்தர்களுக்கு தெரியும். 'பஞ்சுபானா' என்றால் 'ஐந்து முகங்கள்' கொண்ட சிவன் அல்லது ஐந்து ரூபங்கள் கொண்ட சிவன் என்பதாகும்.
கோவிலின் கட்டுமானம்: இக்கோவில் பழங்கால ஒடிஷா திராவிட கட்டிடக்கலையில் கட்டப்பட்டிருக்கலாம் என நம்பப்படுகிறது. கோவிலின் விமானம் (மூங்கில் வடிவ குழாய் போல உயரமான பகுதி) சிறியதாகவும், கருங்கல் அல்லது Laterite கல் கொண்டு கட்டப்பட்டதாகவும் இருக்கலாம். காலத்தால் சேதமடைந்து, பெரும்பகுதி கடலில் மூழ்கியதாலும், கோவில் முழுமையான வடிவமைப்பு இன்னும் ஆராயப்பட வேண்டிய ஒன்றாக உள்ளது.
வழிபாட்டு நடைமுறை: கடல் பின்வாங்கும் நேரத்தில் பக்தர்கள் நடைபயணமாக கடல் அடியுடன் சென்று கோவிலுக்கு சென்று வழிபடுகிறார்கள். இதில் பெரிய அளவில் விழாக்கள் அல்லது அர்ச்சனைகள் நடைபெறுவதில்லை. ஏனெனில் கோவில் பெரும்பாலும் கடலுக்குள் மூழ்கியதாகவே இருக்கிறது.
அதிசயத் தன்மையான கடல் நடத்தை இயற்கை துடிப்பின் (tidal pattern) காரணமாகும். உலகிலே வெகு சில இடங்களில் மட்டுமே இது போன்ற நிகழ்வு நிகழ்கிறது (பொதுவாக குர்சில், பிரான்ஸ் மற்றும் கொரியா போன்ற இடங்களில்). ஆனால், இந்தியாவில் மட்டும் இதுபோன்ற தனித்துவமான கடல் நடந்துசெல்லும் இடம் சண்டிபூர் மட்டுமே.
பரிசோதனை மற்றும் சுற்றுலா: புவியியல், கடலியலியல் (oceanography) மற்றும் சுற்றுச்சூழல் ஆராய்ச்சியாளர்கள் இங்கு பன்முறையாக ஆய்வு மேற்கொள்கிறார்கள். சுற்றுலாப் பயணிகள், இயற்கையை நேசிப்பவர்கள், மற்றும் புகைப்படக் கலைஞர்களுக்கு இது ஒரு அற்புதமான இடமாக விளங்குகிறது. கடல் உலர்ந்தபின், பல வகையான கடல்சார்ந்த உயிரினங்களும் வெளிப்படுவதை பார்க்கலாம்.
பயண காலம்: சரியான நேரம்: அக்டோபர் முதல் மார்ச் வரை (சூழல் குளிர்ச்சியாகவும் சுத்தமாகவும் இருக்கும்). கடல் பின்னடையும் நேரம் பற்றி தெரிந்துகொண்டு செல்ல வேண்டும். பொதுவாக சந்திரனின் நிலைபாடுகளுக்கு ஏற்ப மாறும். சண்டிபூர் என்பது இயற்கையின் ஓர் அதிசயம் நிகழும் இடம். இங்கு கடல் ஒவ்வொரு நாளும் கிலோமீட்டர்களாக பின்னடையும். பின்னடைந்த கடலுக்குள் இருந்து தோன்றும் பன்சுபானா சிவன் கோவில் அசாதாரணமான ஆன்மீக அனுபவத்தை அளிக்கிறது.
காலநிலை மாற்றம், கடல்சூழலின் தாக்கம் ஆகியவற்றால், கோவில் மிக மெதுவாக அழிந்துவரும் அபாயத்தில் உள்ளது.
பன்சுபானா சிவன் கோவில் என்பது வித்தியாசமான ஆன்மீக இடமாக இருக்கிறது. இயற்கையின் அதிசயமும், பக்தியின் ஆழமும் ஒன்றாக இணையும் இடம். இது ஒரு மூழ்கிய கோவில், கடலின் தாக்கத்தில் மூடப்பட்டாலும், அதன் அழிவில்லாத ஆன்மீக அழகு தொடர்ந்து பெருமை படைத்ததாகவே உள்ளது.